Somatic Experiencing (SE)  is een lichaamsgerichte manier om trauma te verwerken.  Het kan ingezet worden als belangrijkste werkvorm bij een duidelijk aanwezig trauma en veel vaker als ondersteuning van andere werkvormen die toegepast worden.

Doordat ik doorgaans vaker met kinderen werk dan met volwassenen neem ik SE en kinderen als uitgangspunt. Het is goed je te realiseren, dat de achterliggende principes bij volwassenen en kinderen vrijwel gelijk zijn. Waar het in dit stuk over kinderen gaat is dit meestal ook van toepassing op volwassenen.

Wanneer is er sprake van trauma?

Opvallend gedrag, wat kort na een intens beangstigende periode of situatie begint, kan een indicatie zijn dat er trauma ontwikkeld is. Compulsieve (zich steeds herhalende gedragingen) zoals een autootje tegen een poppetje aanrijden, een val van een paard of een pestsituatie naspelen kunnen aanwijzingen zijn dat er een onopgelost trauma in het kind aanwezig is.

Andere signalen van traumatische stress zijn bijvoorbeeld:

• Woedeaanvallen
• Ongecontroleerd en intens huilen
• Hoofdpijn/buikpijn
• Schuldgevoel
• Regressief gedrag (vastklampen aan ouders)
• Hyperactiviteit
• Onrustig slaappatroon
• Nachtmerries
• Bedplassen
• Niet kunnen concentreren op school
• Teruggetrokken of vermijdend gedrag
• Negatieve gedachten
• Verliezen van levenslust

Om te kunnen vaststellen of opvallend gedrag het gevolg is van een trauma, kan je kijken wat er gebeurt als je de beangstigende gebeurtenis benoemt. Een getraumatiseerd kind wil in de regel niet aan de gebeurtenis worden herinnerd, laat een hyperactieve reactie zien of keert in zichzelf.

Het woord trauma roept bij mensen vaak een afwerende reactie op. Dit komt meestal omdat mensen er te weinig over weten of omdat mensen liever niet herinnerd willen worden aan iets wat ze zelf meegemaakt hebben.

Wat is trauma?

Om trauma te kunnen begrijpen is het belangrijk te kijken naar gedrag van dieren in het wild. Dieren worden regelmatig met de dood bedreigd (muis, konijn et cetera). Toch raken ze zelden getraumatiseerd. Ze zijn instinctief in staat om de intense energie die vrijkomt bij overlevingsgedrag te reguleren en te ontladen.

Wij mensen zijn uitgerust met vrijwel dezelfde regelmechanismen als dieren. Het overlevingsinstinct wat onder andere samengaat met het vrijkomen van adrenaline, is identiek aan het overlevingsmechanisme van dieren. In een bedreigende situatie gaat het hart sneller kloppen en komt er veel adrenaline vrij om te kunnen vechten of vluchten. Om trauma te voorkomen is het van belang dat ons lichaam de gelegenheid krijgt om de respons op deze bedreiging moeten kunnen afmaken. Eerst door ons voor te bereiden op de bedreiging, dan erop te reageren en als laatste door te ontladen. Dit is bijvoorbeeld het trillen van je lichaam na een spannende gebeurtenis of intense bedreiging. Als deze natuurlijke cyclus afgemaakt wordt dan blijft er geen restenergie in het lichaam opgeslagen. We kunnen zonder blokkades verder gaan met ons leven.

Bij mensen kan het afmaken van deze cyclus echter geblokkeerd raken door het rationele deel (de neocortex) van onze hersenen. Bijvoorbeeld een kind valt uit een boom. Hij heeft veel pijn maar houdt zich groot omdat hij voelt dat de situatie dat vraagt. Staat op zonder te huilen terwijl hij erg geschrokken is, vermant zich en loopt weg. Daarmee kan hij als de situatie voor hem op dat moment eigenlijk dusdanig stressvol was maar dit gevoel er niet kon zijn, een volledige ontlading in de weg staan. Zo zijn er vele voorbeelden van opgedaan trauma te noemen. Zie ‘Voor wie is Somatic Experiencing’.

Wat is Somatic Experiencing?

Somatic Experiencing (SE)  kan je letterlijk ervaren als ‘lichamelijke ervaring’. De benaming geeft daarmee de kern weer van de traumaverwerking die is ontwikkeld door Dr. Peter Levine. In de behandeling staat de fysieke ervaring centraal. Het fysiologisch aspect (lichaamsgewaarwording) wordt daarmee nadrukkelijk in de behandeling betrokken.

‘Trauma’ is een vaak onbegrepen en soms zelfs genegeerde aandoening die grote gevolgen kan hebben. Geestelijk zowel als lichamelijk. Meestal ontstaat het door een heftige gebeurtenis van buitenaf. Het kan ook ontstaan door een ongeluk, een medische ingreep of een ziekte. De gevolgen zijn dan vaak  veel later merkbaar.

SE werkt met het bewust gewaar zijn van lichamelijke sensaties (felt sense) om het lichaam te helpen restspanning van niet afgevoerde/vastgezette overlevingsenergie te ontladen. Voorbeelden van lichamelijke sensaties zijn:

• Warmte
• Tintelingen
• Kippenvel
• (T)rillen
• Sneller of langzamer worden van hartslag of ademhaling

Door met bewuste aandacht, onder de juiste begeleiding, contact te maken met de aanwezige lichaamssensaties kan de vastgezette overlevingsenergie op een veilige manier vrijkomen. Het lichaam herstelt hiermee het zelf genezende vermogen.

SE helpt de cliënt zich bewust te worden van aanwezige hulpbronnen die het verwerkingsproces ondersteunen. We maken hierbij verschil tussen interne en externe hulpbronnen.

Voorbeelden van interne hulpbronnen zijn onder andere:

• Gevoel voor humor
• Contact met de grond
• Gevoel van kracht
• Creativiteit
• Intelligentie

Voorbeelden van externe hulpbronnen zijn:

• Vrienden
• Familie
• Een veilige plek
• Positieve herinneringen
• Et cetera

Deze hulpbronnen geven in het lichaam een gevoel van vertrouwen en ontspanning. Bewust contact maken met de fysieke ervaring van deze hulpbronnen doorbreekt de vicieuze cirkel van aanhoudende en zichzelf versterkende spanning.

Bij SE maak je ook contact met de lichamelijke sensaties die samenhangen met de vastgezette overlevingsenergie, zonder dat je je het trauma zelf hoeft te herinneren. Ook er uitgebreid over praten is niet noodzakelijk. Door kleine stapjes te zetten en met je aandacht in en uit de spanning te gaan, heb je steeds het gevoel het zelf in de hand te houden. Dit omdat je steeds weer contact maakt met het hier en nu. De geblokkeerde overlevingsenergie wordt zo op een veilige en geleidelijke manier ontladen. Na deze ontlading ervaren mensen vaak een sterke afname van hun stress-symptomen.

Voor wie is Somatic Experiencing?

Somatic experiencing is voor kinderen of volwassenen die bijvoorbeeld zijn blootgesteld aan:

• Algehele heftigheid: Bezoek aan de tandarts, speelgoed dat weg is, kwallen-of insectenbeet, operaties, pestsituaties, elektrocutie, verdrinking, verstikking, stress tijdens zwangerschap, belastende medische handelingen in de baarmoeder of geboortetrauma
• Onafweerbare aanval: Door ruzie met andere kinderen, door ‘wild’ dier, geestelijk misbruik, incest, mishandeling, oorlog, verkrachting of pestsituatie
• Lichamelijke verwonding: Tand door de lip, vallen, operatie, verdoving, verbranding, vergiftiging, ziekenhuisopname of steek-en schotwonden
• Traumatische overschrijding van lichaamsgrenzen: Auto-ongeluk, vallen uit een boom.
• Emotioneel trauma: Verwaarlozing, verlating, zwaar verlies of langdurig misbruik
• Natuurrampen: Aardbevingen, branden, overstromingen, tornado of ontwrichting van natuurlijke omgeving en sociale gemeenschap
• Het zien van ernstige gebeurtenissen: Ongeluk, verkrachting, geweld, agressie, huiselijk geweld, huiselijke ruzies, moord of mishandeling
• Oorlogshandelingen: Concentratiekamp, marteling of ritueel misbruik

Dit kan leiden tot een aantal symptomen onder andere:

• Je angstig voelen
• Je gevangen voelen in lichaam of geest
• Chronische vermoeidheid
• Hyperactiviteit (ADHD)
• Depressiviteit
• Psychosomatische klachten

Omdat je werkt met lichamelijke sensaties is het niet nodig dat je weet wat het trauma was. SE kan ingezet worden bij alle bovengenoemde indicaties van aanwezig trauma. Het resultaat kan zijn dat je meer energie krijgt van je lichamelijke klachten af komt en dat je weer positief en blij je leven kan leven. SE kan je helpen om zowel meer balans als een veerkrachtig zenuwstelsel te ontwikkelen.